Edytujesz Język proto-SAL

'''Język proto-sztrylo-anwalo-lennawski''' - język wspólnoty etnicznej, znanej jako [[SAL]], zamieszkującej w [[AU#Oś czasu|pierwszym milenium p.n.e]]. wybrzeża Morza Larawskiego od Szakii, przez [[Mesztria|Mesztrię]] i dolną [[Lennawia|Lennawię]] po deltę [[Juksaka (rzeka)|Juksaki]].

== Fonologia ==
Fonologia proto-SAL jest dość prosta. W rekonstrukcji język miał 20 głosek, w tym 4 samogłoski i 16 spółgłosek.

Akcent inicjalny.

=== Samogłoski ===
System samogłoskowy jest ubogi. Proto-SAL znał tylko cztery samogłoski.

{| class="wikitable" style="text-align: center;"
!
!Przednie
!Centralne
!Tylne
|-
!Przymknięte
|i
|
|u
|-
!Średnie
|
|ə
|
|-
!Otwarta
| 
| ä
|
|}

Szwa (ə) była bardzo niestabilna i uległa rozmaitym przesuwkom już na pierwszych etapach rozwoju języków potomnych. Stosunkowo często dźwięk ten ulegał cofnięciu do [ɔ].

=== Spółgłoski ===
Proto-SAL liczył 16 spółgłosek.

{| class="wikitable" style="text-align: center;"
! colspan="2" |
! Wargowe
! Przedniojęzykowe
! Podniebienne
! Tylnojęzykowe
|-
! colspan="2" | Nosowe
|m
|n
|
|
|-
! rowspan="2" | Zwarte
! Bezdźwięczne
|p
|t
|
|k
|-
! Dźwięczne
|b
|d
|
|g
|-
! rowspan="2" | Szczelinowe
! Bezdźwięczne
|f
|s
|
|x
|-
! Dźwięczne
|v
|z
|
|
|-
! colspan="2" | Drżące
|
| r
|
|
|-
! colspan="2" | Aproksymanty
|
|l
|j
|
|}

=== Fonotaktyka ===
Wszystkie sylaby w proto-SAL stosują się do wzoru
:'''(C)V(C)(C),'''
gdzie C to spółgłoska, a V to samogłoska.

Sąsiadowanie ze sobą dwóch samogłosek jest niedopuszczalne.

=== Transkrypcja łacińska ===
Bazowana na alfabecie fonetycznym, ze zmianą dla szwy - ë dla [ə]. Scentralizowane a [ä] zapisuje się jako "a", nie ma sensu komplikować.

Uwaga: w IPA [x] oznacza dźwięk zapisywany w języku polskim jako "ch". Szwę [ə] z kolei wymawia się jak "a" w angielskim słowie "about".

== Gramatyka ==
=== Rzeczownik ===
Nie odmienia się przez rodzaje.

W bardzo wczesnej fazie nie odmieniał się również przez liczby, ale niektóre dialekty z czasem rozwinęły zalążek takiej odmiany, opierający się na partykułach.

Bardziej konserwatywne dialekty rozwiązują problem poprzez po prostu poprzedzenie rzeczownika liczebnikiem lub innym słowem określającym ilość (dużo, wiele), np.

:lëtu ams
:''trzy piosenka''
:trzy piosenki

Dialekty stosujące wspomnianą innowację gramatyczną w takiej sytuacji wspierają rzeczownik słowem ''ki'' oznaczającym dosłownie ''wiele'', pełniącym funkcję partykuły:

:lëtu ams ki
:''trzy piosenka-'''PL'''''
:trzy piosenki

Język proto-SAL nie znał kategorii określoności. Została ona później wykształcona w niektórych jego gałęziach. Podobnie z odmianą przez przypadki (patrz [[#Indykatory|tu]]).

=== Czasownik ===
Podstawowe formy czasowników kończą się na -x (ch). Odmienia się przez czasy, tryby i strony. 

==== Czasy ====
Jak do wszystkiego, proto-SAL do określenia czasu używa partykuł. Słówkiem wskazującym na czas przeszły jest ''ërp'', które można by luźno przetłumaczyć jako "kiedyś, niegdyś", lub też po prostu "w przeszłości".

Zazwyczaj, przy mówieniu o przeszłości, zaznacza się również (proto)aspekt. Niedokonanie sugeruje ''ru'', "chwila, trwanie", zaś dokonanie - ''jë'', "wtedy, wówczas, w tym momencie".

''vënx'' - rzec, powiedzieć<br>
''vënx ërp'' - rzec (w przeszłości)<br>
''vënx ërp ru'' - było powiadane<ref name="stronabierna">Polskie tłumaczenie przybliża zjawisko semantycznie, ale korzysta ze strony biernej - struktury gramatycznej, której proto-SAL tutaj nie używa</ref><br>
''vënx ërp jë'' - było powiedziane<ref name="stronabierna" />

Takie rozwiązanie szybko ulegnie rozmaitym zmianom w różnych gałęziach języków potomnych względem proto-SAL.

==== Tryby ====
Proto-SAL wyróżnia 5 trybów:

*oznajmujący - forma podstawowa czasownika.<br>
::Ania na tusx.
::''Ania '''S3-IN''' śpiewać''
::Ania śpiewa.
*rozkazujący - tworzony przez partykułę ''sën'' (z ''sënx'', kazać). W "Królu i bogu" wyrzucono ją na początek zdań, ale równie dobrze mogła być rzucona (względnie) gdzie bądź.<br>
::La tusx sën!
::'''''S2-IN''' śpiewać '''IMPER.'''''
::Śpiewaj!
*pytający - tworzony podobnie do rozkazującego, z tym że poprzez słowo ''jam'' (z ''jamx'', pytać)<br>
::Ania na tusx jam ams ma?
::''Ania '''S3-IN''' śpiewać '''QUES.''' piosenka '''DO3-IN'''''
::Czy Ania śpiewała piosenkę?
*optatywny na sterydach - zaznaczany poprzez partykułę ''dap'' (z ''dapx'', chcieć). Wyraża życzenia i chęci.<br>
::A tusx dap ams ki ma.
::'''''S1-IN''' śpiewać '''OPT.''' piosenka-'''PL. DO3-IN'''''
::Chciałbym śpiewać piosenki.
*abilitatywny - służący zakomunikowaniu o możliwości, względnie też umiejętności; przez partykułę ''lin'' (z ''linx'', móc).<br>
::Erik na marinx lin tasxu ma nata latjë ra.
::''Erik '''S3-IN''' jeść '''ABILIT.''' kot '''DO3-IN S3-IN-POS''' żona '''IO3-IN'''''
::Erik może jeść kota swojej żony. 

==== Strona bierna ====
Strona bierna powstaje dzięki partykule ''ir''.

:Tasxu na lamx ir Erik ma.
:''kot '''S3-IN''' myć '''PASS.''' Erik '''DO3-IN'''''
:Kot jest myty przez Erika.

=== Indykatory ===
Tym mianem określa się specjalne partykuły, których zadaniem jest markowanie części zdania. 

Odmieniają się przez osoby, funkcje (mogą służyć markowaniu podmiotu, dopełnienia bliższego lub dalszego) oraz strony.

{| class="wikitable" style="text-align: center;"
!Osoba
!Podmiot (S)
!Dopełnienie bliższe (DO)
!Dopełnienie dalsze (IO)
|-
!1.
|a
|aj
|ëj
|-
!2.
|la
|laj
|lëj
|-
!3.
|na
|ma
|ra
|}

W zależności od dialektu, mogą one następować po rzeczowniku, który określają (z tego rozwiązania wykształcą się później explicité przypadki), albo leżeć w sąsiedztwie orzeczenia w kolejności naśladującej kolejność markowanych części zdania.

Dla przykładu:

:Ania na tusx ams ma Erik ra.
:''Ania '''S3-IN''' śpiewać piosenka '''DO3-IN''' Erik '''IO3-IN'''''

:Ania na tusx ma ra ams Erik.
:''Ania '''S3-IN''' śpiewać '''DO3-IN IO3-IN''' piosenka Erik''

Oba zdania znaczą ''Ania śpiewa piosenkę Erikowi''. ''S3-IN'' oznacza indykator podmiotu 3. osoby, ''DO3-IN'' - ind. dopełnienia bliższego 3. osoby, a ''IO3-IN'' - ind. dopełnienia bliższego, również 3. osoby.

==== Zaimki ====
Indykatory przejmują też funkcję zaimków:

:Manprë na lanx ërp. Na sëma tuns.
:''król '''S3-IN''' żyć '''PAST. S3-IN''' bez dziecko''
:Żył niegdyś król. (On) był bezdzietny.

Dzierżawcze robi się, jak zwykły posesyw, przez doklejenie -ta do zaimka indykatorowego:

:Manprë na kurx ërp jë tasxu ma, saxa na pësx ra ësxip ma nata.
:''król '''S3-IN''' widzieć '''PAST. PERF.''' kot '''DO3-IN''' po czym '''S3-IN''' dać '''IO3-IN''' jedzenie '''DO3-IN S3-IN-POS'''''
:Król zobaczył kota i dał mu swoje jedzenie.

==== Strona zwrotna ====
Indykatory mogą dzięki zaimkom konstruować stronę zwrotną poprzez ponowne markowanie podmiotu w miejscu indykatora dopełnienia bliższego. Przykład z czasownikiem ''lamx'' (myć):

:Erik na lamx ma tasxu.
:''Erik '''S3-IN''' myć '''DO3-IN''' kot''
:Erik myje kota. - tu zwykła strona czynna

:Erik na lamx na.
:''Erik '''S3-IN''' myć '''S3-IN'''''
:Erik się myje. - a tutaj strona zwrotna.

=== Przymiotniki ===
<!-- Stawia się je po rzeczownikach. -->
By stworzyć przymiotnik odrzeczownikowy:

#Znajdź rzeczownik.
#Poprzedź go partykułą ''jëm'' (z, od).
#Powstałą frazę poprzedź rzeczownikiem, który chcesz opisać.

Et voilá!

=== Przysłówki ===
Odrzeczownikowe robi się tak samo, jak przymiotniki, z tym, że używa się partykuły ''pi''.

=== Liczebniki ===
Jebs, przed słowo, które opisują.

== Składnia ==

== Przykładowy tekst ==

== Uwagi ==
<references />

== Zobacz też ==
*[[AU]]

[[Category:Języki MUAU]]