Język proto-SAL

Z Mcseriopedia
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Język proto-sztrylo-anwalo-lennawski - język wspólnoty etnicznej, znanej jako SAL, zamieszkującej w pierwszym milenium p.n.e. wybrzeża Morza Larawskiego od Szakii, przez Mesztrię i dolną Lennawię po deltę Juksaki.

Fonologia

Fonologia proto-SAL jest dość prosta. W rekonstrukcji język miał 20 głosek, w tym 4 samogłoski i 16 spółgłosek.

Akcent inicjalny.

Samogłoski

W proto-SAL występowały cztery samogłoski.

Przednie Centralne Tylne
Przymknięte i u
Średnie ə
Otwarta ä

Szwa (ə) była bardzo niestabilna i uległa rozmaitym przesuwkom już na pierwszych etapach rozwoju języków potomnych. Stosunkowo często dźwięk ten ulegał cofnięciu do [ɔ].

Spółgłoski

Proto-SAL liczył 16 spółgłosek.

Wargowe Przedniojęzykowe Podniebienne Tylnojęzykowe
Nosowe m n
Zwarte Bezdźwięczne p t k
Dźwięczne b d g
Szczelinowe Bezdźwięczne f s x
Dźwięczne v z
Drżące r
Aproksymanty l j

Fonotaktyka

Wszystkie sylaby w proto-SAL stosują się do wzoru

(C)V(C)(C),

gdzie C to spółgłoska, a V to samogłoska.

Sąsiadowanie ze sobą dwóch samogłosek jest niedopuszczalne.

Transkrypcja łacińska

Bazowana na alfabecie fonetycznym, ze zmianą dla szwy - ë dla [ə]. Scentralizowane a [ä] zapisuje się jako "a", nie ma sensu komplikować.

Uwaga: w IPA [x] oznacza dźwięk zapisywany w języku polskim jako "ch". Szwę [ə] z kolei wymawia się jak "a" w angielskim słowie "about".

Gramatyka

Rzeczownik

Nie odmienia się przez rodzaje.

W bardzo wczesnej fazie nie odmieniał się również przez liczby, ale niektóre dialekty z czasem rozwinęły zalążek takiej odmiany, opierający się na partykułach.

Bardziej konserwatywne dialekty rozwiązują problem poprzez po prostu poprzedzenie rzeczownika liczebnikiem lub innym słowem określającym ilość (dużo, wiele), np.

lëtu ams
trzy piosenka
trzy piosenki

Dialekty stosujące wspomnianą innowację gramatyczną w takiej sytuacji wspierają rzeczownik słowem ki oznaczającym dosłownie wiele, pełniącym funkcję partykuły:

lëtu ams ki
trzy piosenka-PL
trzy piosenki

Język proto-SAL nie znał kategorii określoności. Została ona później wykształcona w niektórych jego gałęziach. Podobnie z odmianą przez przypadki (patrz tu).

Czasownik

Podstawowe formy czasowników kończą się na -x (ch). Odmienia się przez czasy, tryby i strony.

Czasy

Jak do wszystkiego, proto-SAL do określenia czasu używa partykuł. Słówkiem wskazującym na czas przeszły jest ërp, które można by luźno przetłumaczyć jako "kiedyś, niegdyś", lub też po prostu "w przeszłości".

vënx - rzec, powiedzieć
vënx ërp - rzec (w przeszłości)

Zazwyczaj, przy mówieniu o przeszłości, zaznacza się również (proto)aspekt. Niedokonanie sugeruje ru, "chwila, trwanie", zaś dokonanie - jë, "wtedy, wówczas, w tym momencie".

vënx ërp ru - było powiadane[1]
vënx ërp jë - było powiedziane[1]

Partykuł aspektowych można też używać w czasie teraźniejszym, ale to zależy od dialektu. Są głównie pretekstem do rozwoju różnych systemów czasowych w językach potomnych względem proto-SAL.

Tryby

Proto-SAL wyróżnia 6 trybów:

  • oznajmujący - forma podstawowa czasownika.
Ania na tusx.
Ania S3-IN śpiewać
Ania śpiewa.
  • rozkazujący - tworzony przez partykułę sën (z sënx, kazać).
La tusx sën!
S2-IN śpiewać IMPER.
Śpiewaj!
  • pytający - tworzony podobnie do rozkazującego, z tym że poprzez słowo jal (z jalx, pytać).
Ania na tusx jal ërp ru ams ma?
Ania S3-IN śpiewać QUES. PAST. PERF. piosenka DO3-IN
Czy Ania śpiewała piosenkę?
  • negujący - jak dwa poprzednie, ale partykułą trybu jest kem.
Ania na tusx kem ams ki ma.
Ania S3-IN śpiewać NEG piosenka-PL. DO3-IN
Ania nie śpiewa piosenek.
  • optatywny na sterydach - zaznaczany poprzez partykułę dap (z dapx, chcieć). Wyraża życzenia i chęci.
A tusx dap ams ki ma.
S1-IN śpiewać OPT. piosenka-PL. DO3-IN
Chciałbym śpiewać piosenki.
  • abilitatywny - służący zakomunikowaniu o możliwości, względnie też umiejętności; przez partykułę lin (z linx, móc).
Erik na marinx lin tasxu ma nata latjë ra.
Erik S3-IN jeść ABILIT. kot DO3-IN S3-IN-POS żona IO3-IN
Erik może jeść kota swojej żony.

Strona bierna

Strona bierna powstaje dzięki partykule ir.

Erik na lamx tasxu ma.
Erik S3-IN myć kot DO3-IN
Erik myje kota. - strona czynna
Tasxu na lamx ir Erik ma.
kot S3-IN myć PASS. Erik DO3-IN
Kot jest myty przez Erika. - strona bierna.

Kauzatyw

Powstaje dzięki partykule tëj (od tëjx, sprawiać, powodować).

A lamx tëj Erik ma tasxu ra.
S1-IN myć
Sprawiam, że Erik myje kota.

Indykatory

Tym mianem określa się specjalne partykuły, których zadaniem jest markowanie części zdania.

Odmieniają się przez osoby, funkcje (mogą służyć markowaniu podmiotu, dopełnienia bliższego lub dalszego) oraz strony.

Osoba Podmiot (S) Dopełnienie bliższe (DO) Dopełnienie dalsze (IO)
1. a aj ëj
2. la laj lëj
3. na ma ra

W zależności od dialektu, mogą one następować po rzeczowniku, który określają (z tego rozwiązania wykształcą się później pełnoprawne przypadki), albo leżeć w sąsiedztwie orzeczenia w kolejności naśladującej kolejność markowanych części zdania.

Dla przykładu:

Ania na tusx ams ma Erik ra.
Ania S3-IN śpiewać piosenka DO3-IN Erik IO3-IN
Ania na tusx ma ra ams Erik.
Ania S3-IN śpiewać DO3-IN IO3-IN piosenka Erik

Oba zdania znaczą Ania śpiewa piosenkę Erikowi. S3-IN oznacza indykator podmiotu 3. osoby, DO3-IN - ind. dopełnienia bliższego 3. osoby, a IO3-IN - ind. dopełnienia bliższego, również 3. osoby.

Zaimki

Indykatory przejmują też do pewnego stopnia funkcję zaimków:

Manprë na lanx ërp. Na sëma tuns.
król S3-IN żyć. PAST. S3-IN bez dziecko
Żył niegdyś król. (On) był bezdzietny.

Dzierżawcze robi się, jak zwykły posesyw, przez doklejenie -ta do zaimka indykatorowego:

Manprë na kurx ërp jë tasxu ma, saxa na pësx ra ësxip ma nata.
król S3-IN widzieć PAST. PERF. kot DO3-IN po czym S3-IN dać IO3-IN jedzenie DO3-IN S3-IN-POS
Król zobaczył kota i dał mu swoje jedzenie.

Strona zwrotna

Indykatory mogą tworzyć stronę zwrotną poprzez ponowne markowanie podmiotu w miejscu indykatora dopełnienia bliższego. Przykład z czasownikiem lamx (myć):

Erik na lamx ma tasxu.
Erik S3-IN myć DO3-IN kot
Erik myje kota. - tu zwykła strona czynna
Erik na lamx na.
Erik S3-IN myć S3-IN
Erik się myje. - a tutaj strona zwrotna.

Uwaga: indykator strony zwrotnej nie zajmuje miejsca w szyku zdania należnym partykułom strony biernej czy kauzatywu.

Erik na lamx dap ërp na.
Erik S3-IN myć OPT. PAST. S3-IN
Erik chciał się umyć.
Erik na lamx dap ir ërp.
Erik S3-IN myć OPT. PASS. PAST
Erik chciał być umyty.

Przymiotniki i przysłówki

By stworzyć przymiotnik lub przysłówek odrzeczownikowy:

  1. Znajdź rzeczownik.
  2. Poprzedź go partykułą jëm (z, od).
  3. Powstałą frazę poprzedź rzeczownikiem, który chcesz opisać.

Et voilá!

Manprë na kurx tasxu ma jëm nëmi.
król S3-IN widzieć kot DO3-IN ADJ-PT. smutek
Król widzi smutnego kota.

Nie ma morfologicznego rozróżnienia między przymiotnikami a przysłówkami, o wszystkim decyduje tu składnia. Umieszczenie frazy z jëm bezpośrednio za frazą czasownikową spowoduje jej interpretację jako przysłówka, na przykład:

Ania na tusx jëm taxi.
Ania S3-IN śpiewać ADJ-PT. radość
Ania śpiewa radośnie.
Ania na tusx jëm taxi ams ki ma.
Ania S3-IN śpiewać ADJ.-PT. radość piosenka-PL. DO3-IN
Ania radośnie śpiewa piosenki.

Z kolei fraza z partykułą jëm umieszczona po rzeczowniku zostanie odebrana jako przymiotnik:

Ania na tusx ams ki ma jëm taxi.
Ania S3-IN śpiewać piosenka-PL. DO3-IN ADJ.-PT. radość
Ania śpiewa radosne piosenki.

Liczebniki

W proto-SAL system liczbowy jest oparty na liczbie 12.

Liczebnik główny Liczebnik porządkowy
1 up upis
2 alp alpis
3 lëtu lëtis
4 sëmu sëmis
5 tarp tarpis
6 bëmt bëmtis
7 vëj vëjs
8 lëj lëjs
9 lëri lëris
10 altarp altarpis
11 malp malpis
12 litëm litëmis
15 litëm lëtu litëm lëtis
24 alp litëm alp litëmis
57 sëmu litëm lëri sëmu litëm lëris
144 ëxna ëxnis
323 alp ëxna alp litëm malp alp ëxna alp litëm malpis

Jebs, liczebnik przed słowo, który opisuje.

Przykładowo:

Ania na tusx ërp jë lëtu ams ma.
Ania S3-IN śpiewać PAST. PERF. trzy piosenka DO3-IN
Ania zaśpiewała trzy piosenki.
Erik na marinx ërp jë alp ëxna malp litëm mësf ma.
Erik S3-IN jeść PAST. PERF. 2(*)144(+)11(*)12 jabłko DO3-IN
Erik zjadł czterysta dwadzieścia jabłek.

Składnia

Kompozycja frazy czasownikowej:

CZASOWNIK + tryb + strona + czas + aspekt

Dodatkowo niezbędne są indykatory

Przykładowy tekst

Król i bóg

Uwagi

  1. ↑ 1,0 1,1 Polskie tłumaczenie przybliża zjawisko semantycznie, ale korzysta ze strony biernej - struktury gramatycznej, której proto-SAL tutaj nie używa

Zobacz też

Źródło: „https://mcserio.pl/index.php?title=Język_proto-SAL&oldid=266”